به گزارش صدای بانک از خبرگزاری آفتاب، از روز سه‌شنبه 21 تیرماه، محتوای فضای مجازی به یک‌باره پر شد از واکنش‌ها به ایجاد محدودیت در موتور جست‌وجوی گوگل برای کاربران داخل کشور.
ماجرا از این قرار است کاربر با جست‌وجوی هر آدرس یا برخی واژه‌ها (اغلب غیراخلاقی) صرفا به محتوای ویژه کودکان دسترسی پیدا می‌کند. اگرچه این موضوع، یعنی ایجاد محدودیت (SafeSearch) در دسترسی به محتوای آزاد از روز سه‌شنبه با واکنش شدید کاربران فضای مجازی روبه‌رو شد و برخی این اقدام دو اپراتور بزرگ کشور را مقدمات و نشانه‌هایی از رویکرد اجرای چراغ خاموش «طرح صیانت» دانستند، اما وزیر ارتباطات، اول تیرماه گذشته از این موضوع خبرداده و از آن به عنوان رونمایی از «اینترنت ویژه کودکان» یاد کرده بود.
وزیر ارتباطات اول تیر گفته بود: «با فعال‌سازی این سرویس محدودیت‌هایی برای دسترسی کودکان اعمال می‌شود تا این دسته از کاربران در معرض محتوا‌های نامناسب قرار نگیرند.»
روز سه‌شنبه بسیاری از کاربران ایرانی در جست‌وجو‌های اینترنتی خود با محدودیت‌هایی مواجه شدند که نشان می‌دادند تنظیمات «جست‌وجوی ایمن» برای آن‌ها فعال شده است. به این ترتیب مشخص شد که حالت جست‌وجوی ایمن یا Safe Search به‌طور پیش‌فرض روی موتور‌های جست‌وجوی گوگل و بینگ برای کاربران ایرانی فعال شده است و حتی امکان غیرفعال کردن آن هم وجود ندارد؛ حالتی که در واقع موتور‌های جست‌وجو آن را برای کودکان فعال می‌کنند تا از این طریق دسترسی آن‌ها به محتوای نامناسب و خشونت‌آمیز امکان‌پذیر نباشد و فعال شدن آن برای تمام کاربران ایرانی، موج تازه‌ای از اعتراضات و انتقادات به اعمال محدودیت‌های پی‌درپی اینترنتی را به دنبال داشته است.
تا لحظه نگارش این گزارش هم کاربران ایرانی همچنان با پیغام «جست‌وجوی ایمن به پنهان کردن محتوای بی‌پرده در جست‌وجو کمک می‌کند؛ محتوایی مثل تصاویر نشان‌دهنده خشونت و پیوند به محتوای هرزه‌نگاری» مواجه می‌شوند که نشان می‌دهد هنوز هم حالت جست‌وجوی ایمن برای آن‌ها فعال است.
حالا چنین اتفاقی آن هم در آستانه روز ملی فناوری اطلاعات و البته بعد از ماه‌ها اختلال و افت کیفیت اینترنت، باعث شده است که نگرانی‌های کاربران از طبقه‌بندی دسترسی به اینترنت با عنوان اینترنت تخصصی، بیشتر و بیشتر شود.
اشتباه سهوی یا محدودیت عمدی
به نوشته دنیای اقتصاد، با اعمال پیش‌فرض تنظیمات جست‌وجوی ایمن برای تمام کاربران ایرانی، در واقع همه آن‌ها به عنوان کودک در نظر گرفته شده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که هر چند این حالت بیشتر برای کاربران اینترنت همراه ایرانسل و همراه اول گزارش شده است، اما حتی بعضی کاربران اینترنت ثابت هم آن را تجربه کرده‌اند.
با این حال، کاربران اینترنت همراه امکان تغییر و غیرفعال کردن حالت جست‌وجوی ایمن را نداشته و درمقابل بعضی از کاربران اینترنت ثابت می‌توانند این حالت را برای خود غیرفعال کنند. قفل شدن اینترنت برای کاربران ایرانی درست همراه با عرضه سیم‌کارت کودک همراه شده است و همین موضوع ظن اعمال این محدودیت از سوی اپراتور‌های تلفن همراه را تقویت می‌کند.
با این حال بعضی منابع آگاه اعلام کرده‌اند که اپراتور‌های تلفن همراه نقشی در این اتفاق ندارند و احتمالا این تغییرات از سطوحی بالاتر مانند شرکت زیرساخت اعمال شده است.
از طرفی بعضی فعالان و کارشناسان معتقدند که ممکن است فعال شدن حالت جست‌وجوی ایمن برای کاربران ایرانی در اثر یک اشتباه فنی به دنبال فعال‌سازی اینترنت امن برای سیم‌کارت‌های کودک، رخ داده باشد و لزوما یک تغییر و محدودیت عمدی نباشد.
بعضی دیگر هم احتمال می‌دهند که این اقدام از سوی شرکت زیرساخت و در راستای اجرای پروژه شبکه ملی اطلاعات، انجام شده باشد. این احتمال چندان هم دور از ذهن نیست، چون در ماه‌های گذشته و در راستای طرحی آزمایشی که ابتدا در خوزستان اجرا شد، کاربران با وارد کردن آدرس گوگل در مرورگر موبایل‌شان به آدرسی هدایت می‌شدند که مربوط به پروژه‌ای تحت مالکیت همراه اول و برای ترویج ابزار‌های اینترنت ملی و موتور جست‌وجوی بومی است.
چنین فرضیه‌ای آن‌قدر‌ها هم بعید به نظر نمی‌رسد؛ چون درست در روزی که کاربران ایرانی با محدودیت جدیدی برای دسترسی به اینترنت مواجه شدند، اعضای شورای عالی فضای مجازی در جلسه‌ای بر راه‌اندازی مرورگر‌ها و موتور‌های جست‌وجوی بومی تاکید کردند و خواستار پیشرفت بیشتر پروژه شبکه ملی اطلاعات تا پایان سال جاری شدند.
یک نظرسنجی بی‌نتیجه
ظاهرا طرح تخصصی کردن اینترنت که به عقیده وزیرارتباطات برای اعمال قانون برفضای مجازی باید انجام شود، حالا کلید خورده است. عیسی زارع‌پور دو هفته پیش دریک گفت‌وگوی تلویزیونی با تاکید بر اینکه اینترنت کودک هیچ ارتباطی با طرح صیانت ندارد، گفته بود:
«کودکان و نوجوانان در فضای مجازی به شکلی بی‌پناه رها شده‌اند و بهتر است برای تهدیدات موجود برای آن‌ها در فضای مجازی، چاره‌ای اندیشیده شود.» او ارائه اینترنت مخصوص کودکان را به نوعی تخصصی کردن اینترنت دانست و اعلام کرد که در آینده نزدیک برخی از سکو‌های فیلترشده برای بعضی از اقشار خاص که به این سکو‌ها احتیاج دارند، با هماهنگی دستگاه‌های مختلف در اختیارشان قرار داده خواهد شد.»
او در دفاع از ایده تخصصی کردن یا طبقه‌بندی دسترسی به اینترنت گفت: «ما می‌خواهیم گشایشی داشته باشیم تا یک سری پلتفرم‌های فیلتر شده برای گروه‌هایی مانند اساتید و خبرنگاران در دسترس باشد.»
چند روز پس‌از تاکید وزیر ارتباطات بر اجرای طرح اینترنت کودک، مهدی سالم، سخنگوی وزارت ارتباطات و مدیر مرکز روابط عمومی این وزارتخانه، اقدام به برگزاری یک نظرسنجی در شبکه اجتماعی توییتر کرد و در آن از کاربران خواست تا اعلام کنند که با استفاده از اینترنت ایمن برای مراقبت از فرزندان‌شان در فضای مجازی، موافق هستند یا خیر.
تنها چند ساعت بعد از انتشار این پست در حساب توییتر سخنگوی وزارت ارتباطات، مشخص شد که اکثر کاربران با اعمال چنین طرحی مخالف هستند. بسیاری از کاربران در واکنش به این نظرسنجی، فرهنگ‌سازی و آموزش به والدین برای استفاده از ابزار‌های کنترلی موجود در سیستم‌عامل‌ها، نرم‌افزارها، شبکه‌های مجازی و گوشی‌های موبایل را روشی بهتر و موثرتر برای محافظت از فرزندان‌شان دانستند.
به عقیده آن‌ها هر خانواده ساختار و فرهنگ متفاوتی دارد و ترجیح می‌دهد تا بسته به نیاز و تشخیص خودش تصمیم بگیرد که فرزندانش به چه محتوایی دسترسی داشته باشد. با این همه دو روز بعد مهدی سالم در توییتی از احتمال ورود روبات‌ها به نظرسنجی، دستکاری و ایجاد خطا خبر داد و دیگر آن را معیار خوبی برای سنجش آرای کاربران ندانست.
طبقه‌بندی دسترسی به اینترنت که حالا از اینترنت کودک آغاز شده و قرار است در آینده به شکلی گسترده در جامعه اعمال شود، نگرانی‌های جدی از اعمال محدودیت‌های بیشتر، نقض حریم خصوصی و نظارت بر نوع محتوای مورد استفاده کاربران را ایجاد کرده است.
چنین اتفاقی هر چند به عقیده مسوولان، ارتباطی با طرح صیانت ندارد، اما اقدامی هم‌راستا با گمانه‌زنی‌هایی است که درباره اعمال محدودیت اینترنت وجود دارند.
آیا می‌توان این محدودیت را حذف کرد؟
خبرآنلاین نیز نوشته است: وزیر ارتباطات در همان نشست خبری اول تیرماه نیز به این موضوع اشاره کرده بود: «با فعال‌سازی این سرویس که بر اساس مصوبات شورای عالی فضای مجازی طراحی شده است، محدودیت‌هایی برای دسترسی کودکان اعمال می‌شود تا این دسته از کاربران در معرض محتوا‌های نامناسب قرار نگیرند. امکان تغییر شیوه دسترسی به حالت بزرگ‌سال در هر لحظه فراهم است و والدین هر زمان که بخواهند می‌توانند از سرویس بزرگ‌سالان استفاده کنند. این سرویس ظرف یک یا دو هفته آینده رونمایی می‌شود.»
واکنش‌ها چه بود؟
تعدادی از واکنش‌ها در توئیتر را با هم مرور کنیم:
* تغییری که در دسترسی‌های سرچ گوگل ایجاد شده اگر همون طرحیه که قدیم‌تر هم مطرح بود و محتوای جنسی رو کلا از دامنه جست‌وجوی عمومی حذف می‌کرد، اتفاق خوبیه. کسی که دنبال محتوای نامناسب نیست، ناخواسته هم در مسیرش قرار نمی‌گیره.
* این ماجرای محدودیت در سرچ گوگل جدیه. جدی جدی ما رو طفلی صغیر فرض کردند و دسترسی‌مون به سرچ گوگل رو محدود کردند. با فیلترشکن و بدون فیلترشکن خودتون هم می‌تونید امتحان کنید. حسش بدتر از خوندن خبرشه.
* ظاهرا طرح صیانت داره زیرپوستی‌تر از اونی که فکرش رو می‌کردیم اجرا میشه! بعضی اپراتور‌ها سرچ گوگل رو محدود کردند. برای اطلاع از محدود شدنتون کافیه بدون vpn وارد گوگل بشین و safe search رو جست‌وجو کنید. اگه روشن بود یعنی اپراتورتون شما رو محدود کرده.
کارشناس چه می‌گوید؟
ما برای بررسی بیشتر این موضوع به سراغ یک کارشناس رفتیم. محمد مظفری، مدیر فنی هلدینگ دانش‌بنیان گرین وب، در این باره به ما گفت: با طرحی که اجرایی شده است، آی. پی‌های داخلی کشور قبل از برقراری ارتباط با گوگل، از یک کانال واسط عبور می‌کند و دراین مسیر تنظیمات Safe Search مرورگر کاربر روشن می‌شود. این موضوع سبب می‌شود فیلتر‌هایی که شرکت گوگل برای ارائه اینترنت ایمن به کودکان در نظر گرفته، روی آی. پی‌های داخل کشور اعمال شود و کاربر با نسخه‌ای از اینترنت که دارای محدودیت‌هایی برای جست‌وجوی کودکان است، مواجه شود. او این نکته را هم گفت که «اگرچه این قابلیت، می‌تواند دارای مزیت‌هایی باشد و نتایج جست‌وجوی کودکان را مدیریت کند، اما نگرانی برخی کارشناسان حوزه فناوری اطلاعات، از توسعه دادن این طرح و اعمال آن بدون درنظر گرفتن نظرمستقیم خودکاربر است؛ چرا که حتی گوگل هم این سرویس خود را به صورت اختیاری ارائه کرده است.»
قطعا پاسخ وزارت ارتباطات در این زمینه به ویژه شائبه‌هایی که نزد برخی کاربران اینترنت وجود دارد، می‌تواند شنیدنی باشد که ما برای این موضوع عصر دیروز تلاش کردیم با مهدی سالم مشاور وزیر و رئیس مرکز روابط عمومی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات همکلام شویم که موفق نشدیم.