یکی از مزیت‌های اعلام شده در تامین مالی از طریق اوراق گام نسبت به وام‌های بانکی این است که انتشار اوراق مذکور منجر به افزایش سپرده‌های بانکی (و در نهایت نقدینگی) در اقتصاد نخواهد شد؛ اما اگر نقدشوندگی اوراق گام در بازار سرمایه توسط بانک‌ها صورت بگیرد (که در بازارهای مالی رویه پذیرفته‌ای است)، اوراق گام در ترازنامه بانک جذب و با سپرده‌های بانکی معاوضه می‌شوند. بدین ترتیب تفاوت معناداری در انتشار اوراق با وام‌های بانکی وجود نخواهد داشت.

به گزارش صدای بانک از پایگاه خبری بازار سرمایه ایران (سنا)، مطابق با آمارهای بانک مرکزی، تا تاریخ ۸ آذر ۱۴۰۱ انتشار اوراق گام به ۴۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. از مبلغ مذکور حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان سررسید و تعهدات اوراق به طور کامل بازپرداخت شده‌اند.[۱] اوراق گام یک ابزار پرداخت اعتباری، مشابه چک در وجه شخصی معین است. با این تفاوت که در اوراق گام بازپرداخت بدهی به جای ناشر چک، توسط بانک تضمین شده است. به طور مثال اگر در یک زنجیره تولید، بنگاهی قصد خرید مواد اولیه را داشته باشد، می‌تواند با تضمین بانک، اوراق گام را از بانک عامل دریافت و به فروشنده ارائه دهد. دارنده اوراق نیز می‌تواند آن را تا زمان سررسید نزد خود نگه دارد و یا در صورت نیاز به نقدینگی، اوراق را در بازار سرمایه تنزیل نماید.[۲] به لحاظ حسابداری تعهدات بانک در صدور اوراق گام به‌ صورت اقلام زیرخط ترازنامه ثبت می‌شود. به عبارت دیگر بانک با صدور اوراق گام صرفاً نقش ضمانت را برعهده می‌گیرد و بدهکار محسوب نمی‌شود.[۳] بنابراین اصلی‌ترین هدف بانک مرکزی از طراحی اوراق گام، رفع نیاز سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی از طریق اعتبار (اوراق) به جای پول نقد (سپرده‌های بانکی) است.
شکل ۱. فرایند کارکرد اوراق گام

یکی از مزیت‌های اعلام شدۀ اوراق گام این است که در این روش تامین مالی، حجم سپرده‌های بانکی افزایش نمی‌یابد و بنابراین اثری بر نقدینگی و تورم نخواهد داشت.[۴] اما در ادامه استدلال خواهیم کرد که اگر نقدشوندگی اوراق گام در بازار سرمایه توسط بانک عامل یا سایر بانک‌ها ایجاد شود، تفاوت معناداری در چگونگی عملکرد انتشار اوراق با خلق سپرده‌های بانکی از طریق وام‌دهی وجود نخواهد داشت.[۵]
فرایند تنزیل اوراق گام در بازار سرمایه
جدول زیر فرایند انتشار و تنزیل اوراق گام توسط بانک را بصورت تحلیل ترازنامه‌ای نشان می‌دهد. مطابق با جدول زیر، تولیدکننده از طریق اوراق گام مواد اولیه را از فروشنده خریداری می‌کند و فروشنده از طریق بازار سرمایه اقدام به تنزیل اوراق می‌نماید. بر این اساس اگر نقدشوندگی اوراق گام در سمت خرید توسط بانک (مستقیم یا غیرمستقیم) ایجاد شود، اوراق گام با سپرده خلق شده توسط بانک معاوضه می‌گردد. بر این اساس اوراق در ترازنامه بانک می‌نشیند و حجم سپرده‌های بانکی در اقتصاد نیز افزایش می‌یابد (البته حجم افزایش سپرده‌های بانکی متناسب با نرخ تنزیل، کمتر از مبلغ اسمی اوراق خواهد بود).
جدول ۱. تنزیل اوراق توسط بانک در بازار سرمایه و افزایش حجم سپرده‌های بانکی[۶]

اما از سوی دیگر اگر نقدشوندگی سمت خرید توسط افراد و نهادهای غیربانکی صورت گیرد، صرفا سپرده‌ها درون یک بانک یا از بانکی به بانک دیگر جابجا می‌شوند (بسته به اینکه خریدار و فروشنده اوراق نزد چه بانکی حساب دارند). از این رو تغییری در حجم کل سپرده‌های بانکی اتفاق نمی‌افتد.
جدول زیر مشابه با فرایند جدول فوق است با این تفاوت که به جای اوراق گام، بانک عامل با وام‌دهی و شارژ حساب تولیدکننده، او را تامین مالی می‌کند. مشاهده می‌شود که وضعیت نهایی فرایند انتشار اوراق گام (با ایجاد نقدشوندگی توسط بانک) و وام‌دهی بانک، تفاوت معناداری ندارند. تنها تغییر مربوط به نرخ تنزیلی است که بانک برای خرید اوراق مدنظر قرار می‌دهد (که خود به سیاست‌های بانک مرکزی وابسته است) و از این رو حجم سپرده‌های بانکی به میزان تنزیل اوراق، کمتر از سپرده خلق شده ناشی از وام‌دهی می‌شوند. از دیگر تفاوت این دو روش می‌توان به این مورد نیز اشاره کرد که در هنگام اعطای وام، فرد یا نهاد وام‌گیرنده است که بهره دریافت سپرده‌ها (نقدینگی) را به بانک می‌پردازد اما در هنگام انتشار اوراق گام، این گیرنده اوراق است که با تنزیل اوراق در هنگام فروش، هزینه دسترسی به نقدینگی را پرداخت می‌کند (بانک عامل صرفا از ناشر اوراق گام کارمزد دریافت می‌کند). البته این امکان وجود دارد که فروشنده مواد اولیه، با اطلاع از نرخ تنزیل اوراق در بازار، هزینه نقد شدن اوراق را در قیمت فروش کالاهایش اعمال نماید و عملا این ناشر اوراق باشد که هزینه تنزیل را پرداخت کند.
جدول ۲. تامین مالی بنگاه از طریق وام‌دهی و افزایش حجم سپرده‌های بانکی[۸]

[۱] https://cbi.ir/showitem/24881.aspx
[۲] https://cbi.ir/showitem/24092.aspx
[۳] https://www.mbri.ac.ir/IslamicBanking/IslamicBanking_Page?News_ID=355383
[۴] البته قابل بحث است که چه میزان از تورم فعلی کشور تورم پولی و برگرفته از فشار تقاضا و چه میزان از ناحیه فشار هزینه تولید است. اگر تورم از سمت افزایش هزینه‌های تولیدی باشد، همسازی نقدینگی متناسب با نیاز بنگاه‌ها برای سرمایه در گردش و نیاز خانوارها برای جبران سطح قبلی خرید محصولات و خدمات اقدامی ناگزیر است.
[۵] اوراق گام شباهت‌های دیگری نیز به وام‌های بانکی دارد. از جمله اینکه هر دو قابلیت انحراف دارند. اوراق گام میتواند صوری و نامرتبط با زمینه فعالیت بنگاه متعهد و متقاضی باشد.
[۶] برای سادگی، فرایند ذخیره‌گیری بانک و تسویه بین بانکی (با فرض خروج سپرده از بانک) در ترازنامه نشان داده نشده است.
[۷] برای سادگی، فرایند ذخیره‌گیری بانک و تسویه بین بانکی (با فرض خروج سپرده از بانک) در ترازنامه نشان داده نشده است.
[۸] گواهی اعتبار مولد شهر۰۲۰۳