ایالات متحده هم اکنون تبدیل به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان شده و با عادت کردن بازار جهانی به نبود نفت ایران، به دنبال پر کردن جای خالی بشکه های نفت ایران توسط نفت خود است و اتهامات ایران در زمینه های هسته ای، موشکی، تروریسم و غیره همگی بهانه ای برای تثبیت هژمونی آمریکا به عنوان یک سوپرپاور و آنارشیست انرژی است.
با نزدیک شدن به مهلت پایان معافیتهای خرید نفت ایران و احتمال تمدید یا عدم تمدید آن در 2 می، در حالیکه رسانه ها از اختلاف وزارت خارجه و شورای امنیت ملی آمریکا در این مورد و آشفتگی و سردرگمی ترامپ در این زمینه خبر می دادند، نهایتاً استدلال مقامات وزارت انرژی و شورای امنیت ملی بر وزارت خارجه این کشور چربید، چون تاکید داشته و دارند که نفت کافی به بازارهای جهانی عرضه می شود و با قطع صادرات نفت ایران، خللی در تعادل عرضه و تقاضا به وجود نمی آید و قیمتها ثبات خواهند داشت. هدف اصلی ترامپ، محروم سازی ایران از درآمدهای صادرات نفت و نابودی اقتصاد نفت زده ایران است. ترامپ اقدامات دیگری همچون، اعلام سپاه پاسداران به عنوان سازمان تروریستی، تحریم تجارت فلزات با ایران و اعزام دو ناو هواپیمابر به خلیج فارس انجام داده است.
لغو معافیتهای خرید نفت ایران، زمینه را برای خروج ایران از توافق هستهای (برجام) و پیمان منع تکثیر جنگ افزار هستهای (ان پی تی)، به عنوان واکنش ایران در پی خواهد داشت. در این میان برخی مراجع بین المللی، پایان معافیتها را مقدمه ای بر بستن تنگه هرمز و جنگ افروزی در منطقه بیان کرده اند.
برخی مراجع بین المللی، یکی از دلایل عدم تمدید معافیتها را ضربه زدن ترامپ به اقتصاد در حال رشد چین می دانند و بر عدم آمادگی و توانایی چین در مقابله با تحریمهای ضد ایرانی آمریکا اصرار دارند. برخی مراجع بین المللی در مقابل تغییر منابع تامین و جایگزین نفت ایران توسط کشورهای معاف از تحریم و عدم تهدید ثبات عرضه جهانی نفت، بر افزایش قیمت و آشفتگی بازار جهانی نفت و ناکارآمد نبودن تحریمها و امکان ناپذیر بودن به صفر رساندن تحریمهای نفتی ایران و آسیب آن به آمریکا (به خاطر افزایش قیمت بنزین) تاکید کرده اند.
برخی مراجع نیز از بین رفتن و پایان توافق کاهش تولید اوپک را نتیجه لغو معافیتهای نفتی ایران؛ مطرح کرده و مدعی شده اند که لغو معافیت صادرات نفت ایران، فرصتهایی برای دیگر تولیدکنندگان نفت همچون روسیه فراهم آورده تا با استفاده از این فرصت، با صادرات بیشتر، اقتصاد خود را بهبود بخشیده و حتی با توسعه و تولید نفت بیشتر در عراق موجب شوند که عراق، جای خالی بشکه های ایرانی در بازار جهانی نفت را پر کند. مضاف بر این، سبد نفتی اورال و بصره، شباهت زیادی به نفت ایران دارد و همین مشخصه میتواند مسیر را برای این دو کشور هموار کند.
رویکرد ایرانی نیز بر این باور است که قمار بزرگ ترامپ در قبال ایران و به صفر رساندن صادرات نفتش هیچ منفعتی برای سیاست داخلی و خارجی ترامپ به ارمغان نخواهد آورد، چون ایران همچنان می تواند راهی برای صادرات نفت خود پیدا کند و سیاست به صفر رساندن صادرات نفت ایران توسط ایالات متحده را به شکست بکشاند.
اما در سوی دیگر سکه، اتحادیه اروپایی آماده پرداخت هزینه رویارویی با تحریمهای آمریکا نیست و همزمان از مزایا و منافع پایبندی ایران به برجام بهره میبرد. در نتیجه، ایران در سازوکار مالی اتحادیه اروپایی، بی بهره مانده و نسبت به آن ناامید است. اتحادیه اروپایی در تضمین صادرات نفتی، ابزار و قدرت کافی را ندارد. انتظار اینکه خیلی از شرکتها وارد سازوکار اینستکس شوند، چندان واقع بینانه نیست. آمریکاییها این ابزار را دور زدن تحریمهای خود قلمداد کرده و با شرکتها به گونه ای برخورد خواهند کرد که گویی مستقیم از ایران نفت خریده اند. هدف ساز و کار Instex، حصول اطمینان از امکان دسترسی شرکتهای صادرکننده کالا به ایران به پول خود می باشد. هرچند آمریکا در به صفر رساندن صادرات نفت ایران، به طور کامل، به هدف خود نخواهد رسید، اما افزایش بیشتر تورم و کاهش ارزش پول ملی در انتظار ایران است.
در حالی که ترامپ با ادعای دستیابی به توافقی بهتر و فراگیرتر با ایران، از برجام خارج شد، اما کمتر از ٢٠ درصد از تحلیلگران و سیاستمداران ده کشور جهان از جمله آمریکا و ایران شرکت کننده در یک نظرسنجی، معتقدند امکان رسیدن به توافق فراگیر با ایران وجود دارد. با اینحال، ایران سیاست صبر راهبردی را پیش گرفته است؛ یعنی انتظار برای پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ و روی کارآمدن دولت دموکرات در انتخابات 2020. تعدادی از نامزدهای حزب دموکرات متعهد شده اند که درصورت پیروزی، آمریکا را به برجام بازگردانند. حتی اگر دموکراتها در انتخابات پیروز شوند و نخواهند به برجام بازگردند، مفاد مهمی از این توافق در فاصله زمانی کمی از پیروزی احتمالی آنها در انتخابات، منقضی خواهد شد و ایران دیگر ناگزیر به پایبندی به آنها نخواهد بود، لذا برخی بحث تمدید این مفاد را مطرح کرده اند.
در پایان باید تاکید کرد که با توجه به برنامه ریزی حداقل 1.5 میلیون بشکه صادرات روزانه نفت در سال جاری، کاهش آن در کنار کاهش احتمالی قیمت، تاثیر نامطلوبی بر بودجه کشور خواهد داشت. مضاف بر این، ایالات متحده هم اکنون تبدیل به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان شده و و با عادت کردن بازار جهانی به نبود نفت ایران، به دنبال پر کردن جای خالی بشکههای نفت ایران توسط نفت خود است و اتهامات ایران در زمینه های هسته ای، موشکی، تروریسم و غیره همگی بهانه ای برای تثبیت هژمونی آمریکا به عنوان یک سوپرپاور و آنارشیست انرژی است.
دکتر نادعلی بای
منبع: ماهنامه عصر کیمیاگری، شماره 63 (اردیبهشت 1398)
دریافت صفحه با کد QR