در چند سال گذشته، ایران همواره جزو ده تولیدکننده برتر کاشی دنیا بوده‌ است. رونق صنعت کاشی را می‌توان در میزان فعالیت‌های ساخت و ساز جستجو کرد. طرح مسکن ملی دولت در صورت اجرایی شدن، می‌تواند اتفاق ویژه‌ای را برای صنعت رقم بزند. از طرفی، این صنعت از گزند قیمت‌گذاری دستوری تا حد زیادی مصون بوده و ریسک تغییرات قیمت جهانی کامودیتی‌ها در آن حداقل است.

به گزارش صدای بانک از پایگاه خبری بازار سرمایه ایران (سنا)، کاشی به قطعه سنگی مصنوعی گفته می‌شود که طول و عرض آن مختلف بوده، ضخامتی چند میلیمتری دارد و یک روی آن از سطحی شیشه‌ای و کاملاً صاف و صیقلی برخوردار است. کاشی از دو قسمت شامل بدنه و لعاب کاشی تشکیل شده‌ است. از کاشی برای تزئینات داخل و خارج ساختمان و همچنین برای بهداشت و عایق موارد مختلف استفاده می‌شود. حدود ۹۵ درصد از مواد اولیه‌ی تولید کاشی را مواد معدنی شامل رس، فِلدِسپات و سیلیس، تشکیل می‌دهند. شکل ۱، فرآیند تولید کاشی را نشان می‌دهد.

در فرآیند تولید کاشی، درصد ترکیب مواد معدنی استفاده شده، در نوع کاشی تأثیرگذار است. همچنین، ابعاد کوره در سایز کاشی و میزان نیروی پرس در سایز و ضخامت کاشی، اثرگذار می‌باشد.
انواع کاشی از لحاظ دسته‌بندی
معیارهای مختلفی مانند اندازه، کیفیت، محل کاربرد، لعاب، مواد استفاده‌شده، پولیش و... در دسته‌بندی کاشی‌ها به کار می‌رود. شرکت‌های بورسی تولیدکننده کاشی در صورت‌های مالی خود، از معیار محل کاربرد استفاده می‌کنند. بر اساس این معیار، کاشی به سه دسته‌ی کف، دیوار و چینی بهداشتی تقسیم می‌شود. دسته دیگری که در صورت‌های مالی این شرکت‌ها مشاهده می‌شود، کاشی پرسلان است. پرسلان به واسطه کیفیت بالایی که از سایز بزرگ و ضخامت پایین آن ناشی می‌شود، قیمت بالاتری نسبت به سایر کاشی‌ها دارد و به همین دلیل، به صورت جداگانه در صورت‌های مالی گزارش می‌شود.
نگاهی به بازارهای جهانی
بر اساس آخرین آمار منتشر شده، تولید جهانی کاشی در سال ۲۰۲۰ میلادی حدود ۱۶،۰۹۳ میلیون مترمربع بوده است. میزان تولید جهانی به جز دو مقطع در سال ۲۰۰۹ و سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹، همواره روبه رشد بوده است. پیش‌بینی‌ها از رشد ۵ درصدی مقدار متوسط سالانه تولید (۴ و نیم میلیارد مترمربع تولیدِ بیشتر تا سال ۲۰۲۵) و رشد ۵.۱ درصدی در حوزه‌ی مصرف کاشی و سرامیک خبر می‌دهد. در نمودار ۱، تولید و مصرف کاشی در جهان در سال‌های اخیر نشان داده شده‌است.

کشور چین با دارا بودن نیمی از تولید و مصرف کاشی و سرامیک در جهان، رهبر بلامنازع بازار این محصول است. افت تولید جهانی در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ نیز به دلیل کاهش تولید در چین رخ داد. این در حالی بود که تولید در اکثر نقاط جهان صعودی بود. پس از چین، هند با فاصله‌ی چشمگیری، در جایگاه دوم تولید دنیا است. نمودار ۲، کشورهای برتر تولیدکننده کاشی و میزان تولید آنها را در سال‌های اخیر نشان می‌دهد. در چند سال گذشته، ایران همواره جزو ده تولیدکننده برتر دنیا بوده‌است و در سال ۲۰۲۰ نیز جایگاه ششم دنیا را کسب کرده است.

از میزان تولید کاشی، حدود ۱۷ درصد آن وارد چرخه تجارت می‌شود. چین به عنوان بزرگترین تولیدکننده دنیا، تنها حدود ۷ درصد از تولید خود را صادر می‌کند تا به این ترتیب، جایگاه بزرگترین مصرف‌کننده دنیا را نیز از آن خود کند. پس از چین و هند، اسپانیا و ایتالیا در رتبه‌های بعدی بزرگترین صادرکنندگان دنیا هستند که بیش از ۸۵ درصد از تولید داخلی خود را صادر می‌کنند. باکیفیت‌ترین کاشی های دنیا در این دو کشور اروپایی تولید می‌شود و گرانترین نرخ‌های کاشی نیز متعلق به این دو کشور است. در جدول ۱، بزرگترین صادرکنندگان کاشی در دنیا ذکر شده‌است.

نگاهی به صنعت کاشی و سرامیک در کشور
در ایران، حدود ۱۵۰ واحد تولیدی فعال وجود دارد که ظرفیت تولید آنها نزدیک به ۷۱۸ میلیون مترمربع در سال است. بیش از ۶۰ درصد واحدهای تولیدی کشور در استان یزد قرار دارند.
اگرچه بعد از دوران صفویه، صنعت کاشی کشور رو به افول گذاشت، در دهه ۱۳۵۰ با راه‌اندازی واحدهای تولیدی جدید مانند ایرانا و سعدی، جان دوباره‌ای گرفت و به غیر از مقدار اندکی واردات کاشی لوکس از اروپا، نیاز داخلی کشور به خوبی تأمین می‌شد. بعد از انقلاب و فعالیت‌های جهاد سازندگی برای ساخت مسکن محرومان و همچنین اقدامات انجام‌شده برای بازسازی ویرانی‌های ناشی از جنگ تحمیلی، در شرایطی که واردات مناسبی نیز وجود نداشت، کشور با کمبود کاشی و افت کیفیت در این محصول روبرو شد. در ادامه، با افزایش صدور مجوز احداث واحدهای کاشی‌ساز جهت جبران کمبود داخلی، ظرفیت اسمی کشور در ابتدای دهه ۱۳۸۰ به ۱۱۷ میلیون مترمربع رسید.
در دهه ۱۳۸۰، صدور مجوزهای بی رویه واحدهای تولیدی، ظرفیت اسمی تولید کاشی کشور را از ۱۱۷ میلیون به ۶۵۰ میلیون مترمربع در سال ۱۳۹۲ رساند. از طرفی، رکود بخش مسکن در ابتدای دهه ۱۳۹۰ موجب تشدید مازاد کاشی در کشور شد و نسبت فعالیت واحدهای تولیدی که تا قبل از آن حدود ۸۰ درصد بود، به ۵۰ درصد کاهش یافت. در حال حاضر، تولید واقعی کشور حدود ۶۳ درصد ظرفیت اسمی آن و معادل ۴۴۹ میلیون مترمربع است. در نمودار ۳، ظرفیت تولید اسمی و میزان تولید واقعی سالانه کاشی بر حسب میلیون تن، همچنین نسبت فعالیت کارخانجات در ایران بین سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۹ نشان داده شده‌است.

در نمودار ۴، میزان تولید، مصرف داخلی و صادرات کاشی در کشور نشان داده شده‌ است. اگرچه میزان مصرف داخلی کشور نسبت به اوایل دهه ۱۳۹۰ با افت همراه بوده است، اما میزان صادرات کشور همواره رو به رشد بوده و به ۱۸۲ میلیون مترمربع در سال ۱۴۰۰ رسیده است. از مقاصد صادراتی ایران، می‌توان کشورهایی مانند عراق، پاکستان، ترکمنستان و افغانستان را نام برد. گفتنی است، حدود ۷۳ درصد صادرات کشور به عراق انجام می‌شود.

وضعیت شرکت‌های تولیدکننده کاشی در بازار سرمایه
در بازار اول و دوم بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران، ۷ شرکت کاشی‌ساز حضور دارند. در حال حاضر، ارزش بازار این شرکت‌ها حدود ۸ هزار میلیارد تومان است. تقریباً ۱۰ درصد از ظرفیت عملی تولید در کشور را شرکت‌های پذیرش‌شده در بازار سرمایه تشکیل می‌دهد. سهام شناور این گروه به طور متوسط ۳۶ درصد است. از ابتدای سال ۱۳۹۷ تاکنون، بازدهی گروه به طور متوسط ۲،۶۰۰ درصد بوده‌است. این در حالی است که شاخص کل در این مدت ۱,۴۸۷ درصد بازدهی داشته‌است. بتای صنعت طی سه سال گذشته به طور متوسط %۴۶ بوده‌است.
بررسی صورت‌های مالی شرکت‌های کاشی‌ساز در سال‌های اخیر
در ادامه، به بررسی صورت سود و زیان صنعت در ۹ سال گذشته می‌پردازیم. در نمودار ۵، سود (زیان) خالص صنعت بر حسب میلیارد تومان به صورت خطی نشان داده شده‌است. در سال‌های اخیر با افزایش نرخ‌های متناسب با نرخ رشد دلار، صنعت سودآوری مناسبی داشته‌است.

همانطورکه در نمودارهای ۶ و ۷ مشاهده می‌شود، اگرچه فروش ریالی شرکت‌ها همگام با رشد دلار، روندی صعودی داشته‌است، مبلغ فروش دلاری شرکت‌ها همچنان با سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰ فاصله دارد. علت این موضوع را می‌توان اختلاف نرخ دلاری کاشی دانست. رکود سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰ و مازاد تولید شدید در کشور موجب افت بالای نرخ کاشی شده‌است.


همچنین در نمودار ۸، حاشیه سود صنعت نشان داده شده‌است. همان‌طور که در این نمودار مشاهده می‌شود، حاشیه سود شرکت‌ها در سال‌های رکود، افت داشته‌است، به گونه‌ای که حاشیه سود خالص صنعت در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ مقادیر منفی نیز به خود دیده‌است، با این حال نسبت مذکور در سال‌های اخیر روند رو به رشدی داشته و به سطوح بالایی رسیده‌است.

در جدول ۲، ترکیب بهای تمام‌شده شرکت‌ها مشاهده می‌شود. حدود ۵۴ درصد از بهای تمام‌شده شرکت‌ها را هزینه مواد تشکیل می‌دهد. بعد از مواد، هزینه حقوق با ۲۱ درصد بیشترین سهم را در بهای تمام‌شده شرکت‌ها دارد.

صورت سود و زیان هم‌مقیاس صنعت و شرکت‌های گروه در چهار فصل اخیر به شرح جدول ۳ است:

همچنین، در جدول ۴ نگاهی به وضعیت بازدهی شرکت‌های فعال در صنعت داشته‌ایم:

با مقایسه نسبت قیمت به درآمد شرکت‌های صنعت با کل بازار (نمودار ۹)، مشاهده می‌شود که در دو سال گذشته، این نسبت ۲ تا ۲.۵ واحد بالاتر از کل بازار بوده‌است.

جمع بندی
حرک اصلی رونق صنعت کاشی را می‌توان فعالیت‌های ساخت و ساز دانست. سیاست‌های دولت در حوزه ساخت و ساز نقش مهمی در وضعیت صنعت خواهد داشت. طرح مسکن ملی دولت جدید در صورت اجرایی شدن، می‌تواند اتفاق ویژه‌ای را برای صنعت رقم بزند و نسبت فعالیت واحدهای کاشی‌ساز را که با سال‌های اوج خود فاصله دارد، افزایش دهد. تقاضا برای صنعت کاشی کشور با توجه به بحران انرژی در دنیا و افت تولید در اروپا، رونق گرفته‌است. از طرفی، این صنعت از گزند قیمت‌گذاری دستوری تا حد زیادی مصون بوده و ریسک تغییرات قیمت جهانی کامودیتی‌ها در آن حداقل است. علی‌رغم وجود رکود سنگین حاکم بر اقتصاد کشور و حوزه ساخت و ساز، شاهد فروش‌های مقداری مناسب شرکت‎ها هستیم.
علی اسکینی - مدیر تحلیل کارگزاری بانک صنعت و معدن
سینا خورشیدی - کارشناس تحلیل کارگزاری بانک صنعت و معدن