میثم زارع‌زاده در یادداشتی نوشت: سهمِ مانده سپرده قرض‌الحسنه نسبت به مانده سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار، از سال ۱۳۸۱ تا سال ۱۳۹۴ روندی نزولی داشته به طوری‌که سهم ۱۷ درصدی سپرده قرض‌الحسنه پس‌انداز از مجموع سپرده‌ها در سال ۱۳۸۱، به حدود ۵ درصد در سال ۱۳۹۴ کاهش یافته است؛ البته از سال ۱۳۹۴ این نسبت روندی افزایشی به خود گرفته و در آبان ۱۴۰۱ به بیش از ۴۰۱ هزار میلیارد تومان رسیده که سهم آن از مجموع سپرده‌ها بیش از ۹ درصد است. حال با به کارگیری سازوکارهای موجود در بازار سرمایه، به طور مشخص استفاده از ابزارهای مالی غیرانتفاعی همچون اوراق قرض‌الحسنه، اوراق وقف، صندوق‌های وقفی و نیکوکاری و تامین مالی جمعی می‌توان پروژه‌های عام‌المنفعه و خیرخواهانه را با وجوه خرد مردم تأمین مالی کرد و سنت نیکوی وقف و قرض‌الحسنه را ترویج نمود.
تاریخ انتشارجمعه ۱۹ اسفند ۱۴۰۱ - ۱۳:۱۹
کد مطلب : 19129
در یادداشت مدیر ابزارها و نهادهای مالی فرابورس بررسی شد؛
بورس چگونه می‌تواند مروج پروژه‌های خیرخواهانه و قرض‌الحسنه باشد؟
۰
همانطورکه می‌دانیم کمک به نیازمندان و محرومان جامعه، همواره سر لوحه فعالیت‌های اجتماعی و باورهای دینی مردم عزیز کشورمان قرار داشته و این در حالی است که فرصت‌های فراوانی برای بسترسازی فکری، ابزارسازی و نهادسازی خیریه‌ها و فعالیت‌های عام‌المنفعه وجود دارد.
دین مبین اسلام با تحریم ربا، عقد قرض‌الحسنه (قرض بدون بهره) را به عنوان بهترین شیوه جایگزین برای ربا در نظر گرفته، به طوری که این سنت پسندیده سالیانی بصورت خودجوش و مردمی میان مردم کشورمان رایج بوده است. آنچنان که تاریخ نشان می‌دهد برای نخستین بار به صورت رسمی در سال ۱۳۱۷ «صندوق سرمایه‌گذاری اثنی‌عشر» بخشی از سپرده‌های خود را به‌صورت قرض‌الحسنه در اختیار نیازمندان قرار داد و نخستین صـندوق قـرض‌الحسنه در سال ۱۳۴۸ در مسجد لرزاده تهران با سرمایه اولیه چهارده هزار تومان بصورت رسمی تاسیس و باتوجه به اهداف اسلامی و معنوی آن «صندوق ذخیره جاوید» نامیده شد. از آن تاریخ به بعد صندوق‌های قرض الحسنه به سرعت شروع بـه گسـترش جغرافیـایی و افـزایش حجـم فعالیـت کردند، به طوری‌که در حال حاضر طبق آمار بانک مرکزی تعداد صندوق‌های قرض الحسنه در کشور به بیش از ۳ هزار عدد افزایش یافته است.
در دنیای امروز دلایل متعدد اقتصادی (مانند نرخ تورم بالا و وجود انتظارات تورمی که مردم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند) و شاید موضوعات اجتماعی، موجب کمرنگ شدن فرهنگ اعطای قرض‌الحسنه شده است و شاهد این مدعی آمار بانک مرکزی است که طبق تصویر۱، سهم سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز از کل سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار در دهه اخیر به تدریج کاهش یافته است، لذا وجوه قرض‌الحسنه سپرده‌گذاری شده توسط مردم در بانک‌ها پاسخگوی متقاضیان بسیار زیاد تسهیلات را نمی‌دهد و و بانک‌ها از این منظر با کمبود منابع روبرو هستند.
طبق آمار بانک مرکزی، در دهه اخیر مانده سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز از حدود ۴ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۸۱ به حدود ۴۰۱ هزار میلیارد تومان در آبان‌ماه سال جاری رسیده است، این درحالی‌است که طبق تصویر۱، سهمِ مانده سپرده قرض‌الحسنه نسبت به مانده سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار، از سال ۱۳۸۱ تا سال ۱۳۹۴ روندی نزولی داشته به طوری‌که سهم ۱۷درصدی سپرده قرض‌الحسنه پس‌انداز از مجموع سپرده‌ها (سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار و قرض‌الحسنه پس‌انداز) در سال ۱۳۸۱، به حدود ۵ درصد در سال ۱۳۹۴ کاهش یافته است؛ البته از سال ۱۳۹۴ این نسبت روندی افزایشی به خود گرفته به طوری‌که طبق گزارش بانک مرکزی مانده سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز در آبان‌ماه سال ۱۴۰۱ به بیش از ۴۰۱ هزار میلیارد تومان رسیده که سهم آن از مجموع سپرده‌ها (سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار و قرض‌الحسنه پس‌انداز) بیش از ۹درصد است.
تصویر ۱- سهم سپرده قرض‌الحسنه پس‌انداز و سپرده‌های مدت‌دار از کل سپرده‌ها (قرض‌الحسنه وسپرده سرمایه‌گذاری مدت‌دار) - منبع: بانک مرکزی ج. ا. ا، واحد ارقام: هزار میلیارد تومان
عدم موفقیت نظام بانکی در تجهیز سپرده‌های قرض‌الحسنه، کاهش مستمر ارزش سپرده‌های بانکی ناشی از تورم و انتظارات تورمی و افزایش کلاس دارایی‌های سرمایه‌گذاری جذاب و متناسب با ویژگی‌های رفتاری سرمایه‌گذاران و... را می‌توان از علل کاهش سهم سپرده‌های قرض الحسنه برشمرد. از طرفی دیگر مشکلات موجود در مسیر ارائه تسهیلات قرض‌الحسنه به مردم نیز در این موضوع تاثیرگذار است. چراکه برای پرداخت کمترین تسهیلات قرض‌الحسنه، بالاترین میزان وثیقه و ضمانت توسط بانک درخواست می‌شود و بعضا متقاضیان که جهت تأمین نیازهای ضروری خود به تسهیلات قرض‌الحسنه احتیاج دارند با جواب منفی بانک‌ها مواجه می‌شوند.
در قرض‌الحسنه نوعی انتقال واقعی قدرت خرید به دهک‌های پایین و گروه‌های کم درآمد وجود دارد. طبق قانون نزولی بودن مطلوبیت نهایی ثروت، هر مبلغ اضافی همیشه مطلوبیت اضافی مثبتی را فراهم می‌آورد ولی مطلوبیت افزوده شده توسط هر مبلغ اضافی، پی در پی کمتر می‌شود. لذا آخرین واحدهای درآمدی برای افراد ثروتمند از مطلوبیت کمتری برخوردار است، در مقابل آخرین واحدهای درآمدی برای افراد کم درآمد از مطلوبیت بیشتری برخوردار است؛ بنابراین صاحبان درآمدهای بالا در جدا شدن بخش مزبور از درآمدهایشان و انتقال آن بـه گروه‌های درآمدی پایین‌تر، حساسیت چندانی نشان نمی‌دهند. حال با توجه به پاداش معنوی‌ای که برای قرض‌الحسنه در نظر گرفته شده است ثروتمندان انگیزه بیشتری در پرداخت قرض‌الحسنه از خود نشان می‌دهند.
آیات و روایات متعددی در مورد قرض‌الحسنه وجود دارد که به این پاداش معنوی اشاره دارد:
در آیه ۲۴۵ سوره بقره آمده است: «کیست که برای جلب خوشنودی خدا (به نیازمندان) قرض‌الحسنه‌ای بپردازد تا آنرا برای او چندین برابر بیفزاید؟ و خداست که روزی را تنگ می‌گیرد و وسعت می‌دهد.
امام علی (ع) در وصیت به فرزندشان امام حسن (ع) فرمود: اگر کسی در حال بی‌نیازی‌ات از تو قرض خواست، آن را غنیمت بشمار تا اینکه در روز تنگدستی و احتیاج، او نیز قرض تو را جبران کند. (نامه ۳۱ نهج‌البلاغه)
در نتیجه پرداخت قرض‌الحسنه در این شرایط ضمن اینکه مطلوبیت کل جامعه را افزایش می‌دهد، کاهش فقر و بهبود وضعیت توزیع درآمد را نیز به دنبال خواهد داشت.
با به کارگیری نظام مالی بهینه برای به جریان درآوردن سرمایه‌های راکد در جامعه می‌توان پس‌اندازهای خرد و کلان افراد با سلایق مختلف را جمع‌آوری کرد و آن‌ها را به فرصت‌های سرمایه‌گذاری (تولیدی و مولد و نه صرفا درآمدزا) که حداکثرسازی منافع اجتماعی در مقابل حداکثرسازی سود هدف نهایی است، هدایت کرد. توسعه ابزارهای مالی اسلامی متناسب با نیاز بنگاه‌ها و سلایق افراد با ویژگی‌های رفتاری مختلف، یکی از پیش‌شرط‌های حرکت به سمت نظام مالی کارآ است.
از بهترین سازوکارهای موجود در بازار سرمایه که می‌توان با بهره‌گیری از ظرفیت آن‌ها؛ پروژه‌های عام‌المنفعه و خیرخواهانه را با وجوه خرد و اندک مردم تأمین مالی کرد و سنت نیکوی وقف و قرض‌الحسنه را ترویج نمود، استفاده از ابزارهای مالی غیرانتفاعی همچون اوراق قرض‌الحسنه، اوراق وقف و صندوق‌های وقفی و نیکوکاری و تامین مالی جمعی (روش اهدا) است که با توجه به گزارشگری شفاف عملکرد مالی - اجرایی به فرهنگسازی و اعتماد بخشی هر چه بیشتر مردم کشورمان که دغدغه پیگیری نتایج حاصل از وجوه اعطا شده خود را دارند، مساعدت خواهد کرد.
اوراق قرض‌الحسنه یکی از انواع اوراق بهادار غیرانتفاعی است که براساس قرارداد قرض‌الحسنه (قرض بدون بهره) منتشر می‌شود و به موجب آن قرارداد، ناشر به میزان ارزش اسمی اوراق منتشر شده به دارندگان اوراق بدهکار است و صرفا باید به اندازه ارزش اسمی هر ورقه در سرسید با آخرین دارندگان تسویه کند. با بهره‌گیری از ظرفیت این اوراق می‌توان در راستای ترویج سنت قرض‌الحسنه، طرح‌های عام‌المنفعه و خیرخواهانه را از طریق جذب سرمایه‌های خُرد خیرین، تأمین مالی کرد.
اوراق قرض‌الحسنه را می‌توان به عنوان یکی از ابزارهای مالی اسلامی که در تامین مالی خرد نقشی بهینه ایفا می‌کند، در نظر گرفت. چراکه با توجه به شفافیت، غیرربوی بودن و امکان مشارکت عموم افراد جامعه با سرمایه‌های خرد و کلان در تامین مالی، می‌تواند به عنوان ابزاری در نظر گرفته شود که مردم را با اهداف خیرخواهانه و نوع‌دوستانه به سمت خود جلب کرده، وجوه خرد و کلان مردم را تجمیع کرده و زمینه افزایش سرمایه‌گذاری مردم را فراهم می‌آورد و ضمن ترویج فرهنگ نیکوی قرض‌الحسنه، موجب تعمیق بازار مالی و هدایت سرمایه‌های خیرین در سرمایه‌گذاری این اوراق شود. کمک به ترویج فرهنگ قرض الحسنه، امکان نقدشوندگی و استفاده از این اوراق به عنوان وثیقه در ترغیب افراد به استفاده از این ابزار مالی نقش قابل توجهی خواهد داشت و حجم بیشتری از وجوه خرد را به سمت خود جذب می‌کند.
بانک قرض‌الحسنه مهرایران به جهت رفع نیازهای ضروری آحاد جامعه در نظر دارد با انتشار اوراق قرض‌الحسنه، نقدینگی لازم جهت اعطای تسهیلات قرض‌الحسنه به آحاد جامعه را بدون نیاز به سپرده‌گذاری و بدون قرار گرفتن در نوبت دریافت وام را تأمین کند. لازم به ذکر است بانک قرض‌الحسنه مهرایران با منابع مالی جمع‌آوری شده حاصل از انتشار این اوراق، وام با نرخ کارمزد ۴درصد با بازپرداخت حداقل میانگین ۲ساله بدون نیاز به سپرده‌گذاری و بدون قرار گرفتن در نوبت دریافت وام، به آحاد جامعه پرداخت خواهد کرد و از طرفی دیگر به منظور ترویج سنت نیکوی قرض‌الحسنه، دارندگان اوراق را در اولویت دریافت وام قرض‌الحسنه‌ای از منابع داخلی بانک با نرخ کارمزد ۲درصد براساس تعداد روزهای نگهدای اوراق (به نسبت ماه)، قرار خواهد داد.
این اوراق به استناد تبصره (۳) ماده (۴) دستورالعمل انتشار اوراق قرض‌الحسنه، فاقد ضامن می‌باشد و سازمان حسابرسی به عنوان حسابرس مستقل طرح انتشار اوراق قرض‌الحسنه بانک قرض‌الحسنه مهرایران قبولی سمت کرده است تا هر شش ماه یکبار نسبت به صحت مصرف وجوه ناشی از انتشار اوراق مطابق طرح موضوع تأمین مالی و تأثیر رویدادهای بااهمیت بر توانایی ناشر در بازپرداخت مبلغ اوراق در سررسید اظهارنظر کند.
آخرین عناوین
