قطعی ناگهانی برق در برخی مناطق تهران در روز سه‌شنبه گذشته دامنه نقدها را افزایش داده است. این اتفاق ناگهانی که به دلیل کمبود سوخت نیروگاه‌ها ظاهرا موجب بروز اختلال گسترده در فعالیت‌های عادی شهروندان شد تبعاتی داشت که مورد توجه همه رسانه‌ها قرار گرفت.

به گزارش صدای بانک از خبرگزاری برنا، در ساعات اولیه قطعی برق، شرکت توانیر در اطلاعیه‌ای اعلام کرد سرمای هوا و افزایش مصرف گاز در بخش‌های خانگی و تجاری و محدودیت درتأمین سوخت نیروگاه‌ها، کاهش تولید برق و در نتیجه قطعی برق در برخی مناطق را به دنبال داشت.

*مدیریت سوخت و پیش‌بینی نیاز فصل سرد
به گزارش برنا، بعد از قطعی برق و طرح مسئله مدیریت سوخت، وزارت نفت نیز مباحث تخصصی مورد نظر خود را در این‌باره مطرح کرد. شانا (رسانه وزارت نفت ) در ساعات اولیه روز چهارشنبه گزارشی با تیتر «توضیحاتی درباره ادعای وزارت نیرو» منتشر کرد. در این گزارش مدیریت سبد سوخت شامل گاز طبیعی، نفت‌گاز و نفت‌کوره (سوخت معادل) و برنامه‌ریزی میان مدت آن مطرح شد که به اعتقاد مسئولان وزارت نفت، وزارت نیرو در اعمال آن دچار بی‌توجهی شده است. در این گزارش مشخصا به افزایش مصرف گاز و پایداری شبکه در دی و بهمن امسال اشاره شده که در همین راستا میانگین تحویل نفت‌گاز به نیروگاه‌ها را ۵۵ درصد بالاتر از تعهدات ابلاغی در سال ۱۴۰۳ عنوان می‌کند. بر اساس گزارش وزارت نفت، مقدار تحویل سوخت مایع به نیروگاه‌ها در بهمن‌ ۸۶ میلیون لیتر در روز بوده که ۲۴ درصد بیشتر از سال گذشته است. وزارت نیرو هم معضل سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها را مورد اشاره قرار داده و گفته است: «با افزایش برودت هوا و بالا رفتن مصرف گاز در فصل زمستان، محدودیت‌هایی برای تامین برق و گاز در بخش‌های خانگی و تجاری به وجود می‌آمد و امسال نیز با شروع فصل سرما و افزایش بی‌سابقه مصرف گاز خانگی که طی گزارش شانا در دی‌ماه و بهمن‌ماه سال جاری در برخی از روزها به رکورد 681 میلیون مترمکعب در روز رسید، ناچاراً جهت تامین گاز کافی و بدون وقفه برای مشترکان خانگی و حفظ پایداری شبکه گاز کشور، گاز کمتری به نیروگاه‌ها به‌خصوص در نیمه شمالی کشور تحویل شد. به عنوان مثال و فقط در جهت پاسخگویی به مورد اشاره شده در خبرگزاری شانا، در روز سه‌شنبه (23 بهمن ماه)، به میزان 67 میلیون مترمکعب گاز تحویل نیروگاه‌ها شد که در مقایسه با روز مشابه سال گذشته که 187 میلیون متر‌مکعب در روز بود 64 درصد کاهش داشته است. در دوماهه دی و بهمن امسال ۸۳۲ میلیون مترمکعب نسبت به سال گذشته گاز کمتری به نیروگاه‌ها تحویل شده است، این در حالی است که تأمین سبد سوخت نیروگاه‌ها توسط وزارت نفت انجام می‌گیرد و لذا برای جبران کمبود گاز مورد نیاز، ناچارا مازوت و گازوئیل بیشتری در نیروگاه‌ها نسبت به سال گذشته مصرف شده است که با توجه به ناکافی بودن آن و کاهش ذخیره مخازن سوخت مایع، تعدادی از نیروگاه‌های کشور علی‌رغم آمادگی کامل به علت نداشتن سوخت از مدار خارج شده‌اند.»

*مشکلات موجود ریشه‌ای‌تر از روایت دو وزارتخانه است
روایت‌های ارائه شده از دو وزارتخانه هرکدام دلایل مهمی دارد که قابل تامل است، اما واقعیت را باید فراتر از چالش دو وزارتخانه دید. آمارها نشان می‌دهد که شکاف تولید و مصرف برق از سال 95 حدود 1000 مگاوات بوده که در سال 97 به 3500 و در سال 99 به 5500 رسید. در ادامه ناترازی‌ها سال 1400 با حدود 12000 مگاوات کسری در تولید برق مواجه شدیم که این رقم در سال‌های 1402 و 1403 به ترتیب به 13000 و 17000 مگاوات رسیده است. به عبارتی با پیش‌بینی‌هایی که کارشناسان از شکاف 20000 مگاواتی سال آینده دارند ناترازی برق در 8 سال حدود 20 برابر خواهد شد که در کنار آمار قاچاق 20- 30 میلیون لیتری سوخت (بخش زیادی از آن سوخت مورد نیاز نیروگاه‌هاست) شرایط بحرانی در تامین انرژی را تشدید خواهد کرد.
با این اوصاف چه باید کرد؟ این سوالی است که راهکارهای متعدد دارد اما نیازمند امکانات، پول و زمان کافی است. مشکل انرژی در ایران یک معضل تازه نیست که بتوان درباره آن به راحتی نظر داد. این روزها بسیاری از نمایندگان مجلس، کارشناسان اقتصادی و دولتی‌ها نظرات متنوعی را بیان می‌کنند. از انرژی تجدیدپذیر گرفته تا مدیریت سوخت و اولویت‌گذاری بر ورود بخش خصوصی به تولید انرژی و سرمایه‌گذاری در این بخش همزمان با اوج‌گیری مشکلات راه‌حل‌های زمان‌بر و طولانی‌مدتی است که پیشنهاد می‌شود. با این وجود راهکارهای زودبازده‌تری وجود دارند که در صورت پیگیری امکان تنفس و ایجاد فرصت برای برنامه‌های بلندمدت را مهیا می‌کنند. 

*تمرکز بر قاچاق سوخت
یکی از موارد مهم و اساسی در حوزه قاچاق سوخت، پنهان مانده که گاهی فقط به مسئله بنزین و مشکلات ناشی از آن خلاصه می‌شود. به رغم آنچه که درباره قاچاق بنزین مطرح می‌شود، قاچاق انواع فراورده‌های نفتی در کشور در سال‌های گذشته رو به فزونی گذاشته و ریشه ناترازی‌های انرژی در کشور شده است. حتی برخی کارشناسان درباره اینکه چرا امسال مسئله قاچاق سوخت پررنگ‌تر شد و اهمیت پیدا کرد، معتقدند این موضوع بعد از بروز خاموشی ها در کشور ضرورت یافته، چرا که با افزایش تنگناها مفرهای سوخت مورد نیاز مورد واشکافی بیشتر قرار گرفت. با اینکه سوخت اول نیروگاه‌ها را گاز تشکیل می‌دهد، اما حدود 30 تا 40 میلیون لیتر گازوئیل در نیروگاه‌ها برای کسری گاز در زمستان ذخیره می‌شود. بعد از خاموشی‌های یکسال گذشته، علت‌یابی مشکلات نشان داده که بخشی از گازوئیل مورد نیاز نیروگاه‌ها به شگل قاچاق از گردونه خارج شده که یکی از دلایل آن قیمت سوخت در ایران است. در حال حاضرهر لیتر گازوئیل در ایران 300 تومان در جایگاه‌ها عرضه می‌شود که نسبت به قیمت فروش قاچاق این فراورده 20 برابر کمتر است. این تفاوت برای مافیای قاچاق سوخت آنقدر جذاب بوده که از هر فرصتی برای رصد و شکار آن استفاده کرده‌اند.

*نیاز نیروگاه‌ها در دست قاچاقچیان
پزشکیان بعد از استقرار دولت، چند نوبت در این باره انتقاد کرد که در مواجهه با تفسیر گرانی سوخت، نقد و تحلیل درستی درباره آن نشد. رئیس‌جمهور در دی ماه امسال اعلام کرد روزانه حدود 20 تا 30 میلیون لیتر سوخت از کشور قاچاق می‌شود، در حالیکه چرخه تولید و توزیع سوخت در دست دولت است. 
او به رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز ماموریت داد تا در یک دوره یک ماهه «بررسی کارشناسانه» درباره «منشا و ریشه‌های مشکل» داشته باشد. گفته‌ها و شنیده‌ها در رابطه با تاثیر قاچاق بر تامین سوخت نیروگاه‌ها و اختلال در شبکه برق‌رسانی به تولید و مصارف خانگی نقش قاچاق را برجسته می‌کند. اردیبهشت امسال، جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران اعلام کرد، حدود 58 هزار بشکه از عرضه روزانه گازوئیل به مصرف داخلی نمی‌رسد و به دلیل ارزان بودن سوخت ایران، روزانه نزدیک به 10 میلیون لیتر گازوئیل از کشور خارج می شود. در همین حال محمدباقر قالیباف، رئیس‌ مجلس شورای اسلامی دریکی از جلسات علنی آذرماه امسال در مجلس به صراحت گفت:« روزانه بین ۲۵ تا ۳۰ میلیون لیتر فرآورده از کشور قاچاق می‌شود که تردید نکنید این قاچاق سازماندهی شده است و مراکز تولید و مصرف‌کننده‌های اصلی، اولین تهیه‌کننده‌های این قاچاق هستند.» با این وجود به نظر می‌رسد حل مسئله قاچاق با توجه به هزینه‌بر وزمانبر بودن راهکارهای دیگر می‌تواند سهل‌الوصول‌تر و زودبازده باشد، گرچه یافتن سرنخ شبکه‌های قاچاق سازماندهی شده در داخل کشور کار آسانی نیست و امکان کارشکنی این مافیای اقتصادی در ایران وجود دارد. اگر انسجام و برنامه ریزی صحیح برای کاهش قاچاق وجود داشته باشد بر اساس آنچه آمارها می‌گویند بیش از یک پنجم نیاز نیروگاه‌ها از راه مسدود کردن قاچاق تامین می‌شود. نیاز و تحویل نیروگاهی گازوئیل در جال حاضر حدود 55 میلیون لیتر در روز است که حدود 10 میلیون لیتر آن از شبکه مصرف رسمی خارج می‌شود. به عبارتی حدود یک پنجم سوخت مورد نیاز نیروگاهی کشور قاچاق شده است که بازگرداندن آن به شبکه مصرف نیروگاهی شاید بسیاری از مشکلات تامین برق در کشور را حل و فصل کند.بدون تردید جدال دولتی بر سر تعیین مقصر قطعی برق جز فراموشی نقش قاچاقچیان و جشن سودجویان دستاورد دیگری نخواهد داشت.