گردشگري مجازي به معنای استفاده همه جانبه از پتانسيل هاي صنعت IT يک کشور در جهت توسعه زيربناي صنعت گردشگری است.بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات، در دهه 80 میلادی صنعت گردشگری را در جهان به کلی متحول ساخته و باعث شده‌است که این صنعت به عنوان یکی از پر درآمدترین و بزرگترین صنایع بین‌المللی در مقابل سایر صنعت‌ها عرض اندام نماید.

فضای مجازی با شکستن محدودیت‌های جغرافیایی، فرصتی آسان و کم هزینه برای آشنایی با جاذبه‌های گردشگری مناطق مختلف جهان به‌وجود آورده‌است. به طوری که انسان‌ها می‌توانند قبل از سفر، از جاذبه‌های گردشگری مکان‌های مختلف با خبر شوند و در انتخاب مقصد سفر بهتر تصمیم بگیرند. سهولت دسترسی، ارزانی، چندرسانه‌ای بودن، تعاملی و به روز بودن، فضای مجازی را محلی ایده‌آل برای ارائه اطلاعات و خدمات توریسم می‌سازد.

گردشگری الكترونيكي  همان سیر و سفر با کلیک در فضای نامحدود اینترنتی احتمالا دیگر برای بسیاری موضوعی ناشناخته و دور از ذهن نیست. واژه‌ گردشگری الکترونیک یا گردشگری مجازی کمتر از 20 سال است که در جهان با نامe-tourism جا افتاده است. راه‌اندازی وبسایت‌های گردشگری مجازی متفاوت در کشور نیز نشان از پذیرفته شدن این موضوع در میان افراد و نهادهای مختلف دارد.تصاویر ویدئویی و عکس‌های سه بعدی می تواند چشم اندازهای زیبایی را از محل سفر عرضه  کند تا تمایل افراد برای مسافرت افزایش یابد و در انواع پیشرفته آن فیلمها و فضاهای چند رسانه ایسعی در شبیه سازیمحیط مقصد برای کاربررا دارند.
 
وبسایت گردشگری مجازی شهرداری تهران
به گفته احسان‌اله رحیمی مدیر سابق پروژه گردشگری مجازی، شهرداری تهران یکی از اولین نهادهایی بود که به گردشگری مجازی و تهیه عکس‌های پانوراما از سطح شهر و بناهای تاریخی و مذهبی پراهمیت اقدام کرد شهرداری تهران است. وبسایت گردشگری مجازی شهرداری تهران به آدرس www.virtualtour.tehran.ir شامل عکس‌های گیگاپیکسل، سه بعدی و پانوراما در بخش‌های گذري درشهر (ميادين شهر، نمايشگاه‌ها،مراسم ملي و مذهبي و گذري در کوچه ‌پس‌ کوچه‌ها)، اماکن مذهبي (تکایا، مساجد، سقاخانه، اقلیت‌های دینی، امامزداده‌ها و زیارتگاه‌ها)، تاريخي (گذرها،برج‌ها، يخچال‌ها، ابنيه‌ها، موزه‌ها، محله‌ها و بازارهای قديمی)، گردشگري وتفريحی (پارک‌ها، مراکز خريد، کوچه‌باغ‌ها، سفره‌خانه‌ها، کوه‌هاو کوه‌پايه‌ها)، فرهنگي هنری (سينماها،کتابخانه‌ها،نگارخانه‌ها،فرهنگسراهاوسالن‌های نمايش) و ورزشي (بازی‌های فوتبال، معرفی اماکن ورزشی و بازی‌های بین‌المللی) است.

تهران گیگاپیکسل
رحیمی در ادامه توضیحاتش درباره قسمت های مختلف وبسایت گردشگری شهرداری تهران عنوان مي كند: در کنار این بخش، پروژه تهران گیگاپیکسل، سهم اصلی بخش گردشگری مجازی شهرداری تهران را به خود اختصاص داده‌است. در این پروژه چند عکس با وضوح بیش از هشت گیگاپیکسل از شهر تهران در دسترس کاربران اینترنت قرار می‌گیرد. این عکس‌ها از خیابان زرتشت، شمال و شرق تهران را با زوایه‌ 270 درجه‌ای، از بالای ساختمان منطقه ده شهرداری تهران، خیابان آزادی، از میدان آزادی تا میدان انقلاب را با زاویه‌ 180 درجه‌ای و از فراز برج میلاد، شمال غرب، غرب، شرق و جنوب تهران را تحت پوشش خود قرار می‌دهند.

وی با اشاره به قابلیت بزرگنمایی بالای عکس‌ها گفت: علاوه بر این، عکس‌ها به هم متصل هستند، امکان حرکت در امتداد عکس‌ها هم وجود دارد و با استفاده از نوار ابزاری که در سایت موجود است می‌توان از قابلیت بزرگنمایی و یا حرکت به شمال، جنوب، شرق و غرب استفاده کرد. به عنوان مثال در مورد عکس‌هایی که از بالای برج میلاد گرفته شده، می‌توانید با کلیک کردن روی دو فلشی که در سمت چپ و راست تصویر هست، به سمت غرب و شرق تهران حرکت کنید و زاویه دیدتان از شهر را گسترش دهید. همین‌طور کاربران می‌توانند با کلیک روی نقاطی که با حرف (i) مشخص شده، درباره آن مکان خاص اطلاعات لازم را نیز به دست آورند. این مکان‌ها شامل ساختمان‌ها، سازمان‌ها و پارک‌ها و مراکز فرهنگی مانند سالن‌های سینما و... است.

مدیر این پروژه در ادامه، یکی از مهمترین نتایج راه‌اندازی "تهران گیگاپیکسل" در قسمت گردشگری مجازی پرتال شهرداری تهران را دیدن و معرفی شهر تهران بدون نیاز به سفرهای درون‌شهری دانست و افزود: با چند کلیک می‌توانید نماهای مختلف از شهر تهران را با وضوحی بسیار بالا ببینید و به اطلاعات مورد نیازتان دست پیدا کنید.
 
عکس گیگاپیکسل چیست؟
احسان رحیمی در پاسخ به این پرسش گفت: عکس گیگاپیکسل، همان‌گونه که از نامش پیداست، تصویری دیجیتالی استکه از میلیاردها پیکسل (نقطه کوچک) تشکیل شده‌است. کمتر از ده سال است که گرفتن این گونه عکس‌های پانورامایی با وضوح بسیار بالا در دنیا رواج پیدا کرده‌است. با استفاده از این عکس‌ها و همچنین بهره بردن از امکان بزرگنمایی هر بخش از تصویر و در اختیار داشتن اطلاعات جغرافیایی، تاریخی و فرهنگی درباره همان محل خاص، می‌توان بدون نیاز به حضور فیزیکی در فضاهای شهری، مناظر طبیعی، پارک‌های ملی و... بیشتر اطلاعات لازم درباره آن‌ها را به دست آورد.
 
تهران سه بعدی
وی در ادامه با ذکر این که سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران در کنار پروژه تهران گیگاپیکسل و تهیه عکس های پانوراما اقدام به تهیه عکس های آناگلیف یا سه بعدی از اماکن مختلف شهر تهران نیز نموده است گفت: در این پروژه چند عکس با وضوح بالا و به صورت سه بعدی موجود است که باید به وسیله عینک های ویژه این نوع تصاویر که عینک های دو رنگ سبز و قرمز یا آبی و قرمز است مشاهده شود.
 
تصاویر سه بعدی و نحوه ایجاد آن
 انسان برای تفسیر بهتر از هر موضوعی نیازمند‌ د‌رک بهتری از آن پد‌ید‌ه است. این تفسیر محتاج تسلط به تمامی ابعاد‌ وجود‌ی می باشد‌. ما همواره برای تشخیص بعد‌ اول و د‌وم یعنی طول و عرض مشکل چند‌انی ند‌اشته‌ایم؛ اما مشکل اصلی د‌ر تشخیص بعد‌ سوم است از این رو بشر همیشه تلاش کرد‌ه که د‌ید‌ بهتری نسبت به بعد‌ سوم د‌اشته باشد‌؛ یکی از نتایج این تلاش ها ابد‌اع روش آناگلیف بود‌ه است.

رحیمی در تعریف تصاویر آناگلیف گفت: آناگليف ها تصاويري مسطح هستند‌ که د‌ر صورتي که با عينک ويژه با شيشه هاي رنگين از د‌و رنگ متفاوت (مثلا سرخ و آبي) به آن ها نگريسته شود‌، کاملا سه بعد‌ي و برجسته به نظر می‌رسند‌ اما رنگ آن ها وابسته به رنگ اين شيشه ها خواهد‌ بود‌؛ بنابراين يك تصویر آناگلیف، رنگ هاي حقيقي خود‌ را از د‌ست می‌د‌هد‌.آناگليف‌ها عضوي نسبتا قد‌يمی ‌و کلاسيک از خانواد‌ه بزرگ استريوگرام ها هستند‌. اين تصاوير د‌ر د‌هه 50 ميلاد‌ي پد‌يد‌ آمد‌ه اند‌ و با تغييرات جزيي تا کنون اد‌امه حيات د‌اد‌ه اند‌. اگر آناگليف ها را بد‌ون عينک ويژه مشاهد‌ه کنيد‌، سوژه را به صورت سياه و سفيد‌ د‌ر متن و حاشيه هايي رنگي را د‌ر لبه هاي آن می‌بينيد‌، گويي اشتباه چاپي رخ د‌اد‌ه باشد‌. اما همين جابه جايي رنگ ها است که از پس عينک د‌رک سه بعد‌ي را باعث می‌شود‌.

وی در این باره همچنین افزود: با قد‌ري اختصار، قانون عبور انتخابي د‌ر فيزيک اپتيک می‌گويد‌: يک شيء شفاف نورهاي همرنگ خود‌ را عبور د‌اد‌ه و نورهايي از رنگ د‌يگر را جذب می‌کند‌. آناگليف ها بر اساس همين قانون ساخته شد‌ه اند‌. عينک هاي آناگليف که براي مشاهد‌ه تصاوير و فیلم های سه بعد‌ي به کار می‌روند،‌ د‌اراي شيشه هايي از د‌و رنگ مکمل هستند‌. شيشه چشم چپ انواع استاند‌ارد‌ اين عينک ها به رنگ سرخ و شيشه راست به رنگ آبي يا فيروزه اي است. عينکي با اين ويژگي توانايي جد‌اسازي د‌و تصوير مستقل که با يکد‌يگر ترکيب شد‌ه اند‌ را د‌اراست. اگر با اين عينک به این تصاویر نگريسته شود‌، چشم از پشت شيشه آبی رنگ سطوح سرخ و سياه را به رنگ سياه و سطوح آبی و سفيد‌ را به رنگ آبی می‌بيند. د‌ر تصاوير آناگليف اين توانايي جد‌اسازي تصاوير ترکيب شد‌ه براي بازسازي نماهايي که از د‌و زاويه ي متفاوت از شيء واحد‌ برد‌اشته شد‌ه اند‌ به کار می‌رود‌.همچنین زمانی که به تماشای یک فیلم سه بعدی نشسته‌اید و از عینکی استفاده می‌کنید که با فیلتر قرمز-آبی پوشیده شده است، از هر یک از چشم‌ها تنها یک تصویر به مغز مخابره می‌شود. انتقال این دو تصویر به مغز و تطبیق آن ها باعث می‌شود آنچه را که در این تصاویر می‌بینید سه بعدی به نظر برسد.
 
لایه‌های مربوط به حوزۀگردشگری و جاذبه‌هاي شهري
مدیر پروژه گردشگری در ادامه با اشاره به کتاب دو جلدی "مطالعات شهر مجازی تهران" گفت: بر اساس این مطالعات، یک وب‌گاه مفید در حوزه گردشگری و جاذبه‌های شهری از پنج لایه تشکیل می‌شود که به ترتیب عبارت از تاریخ، توریسم، جاذبه‌های گردشگری، پرسنگ‌های شهری و مبلمان شهری است. وی در ادامه به توضیح و تشریح این لایه ها پرداخت که به ترتیب در متن ذیل به آن اشاره شده است:

تاریخ در فضای مجازی به این معناست که مي‌توان عناصر تاریخی را که هر یک به دوره‌ای از زمان تعلق دارند به طور هم‌زمان در یک جا متمرکز کرد. معرفی تاریخ ملت‌ها، ادیان، کشورها، افراد و غیره از طریق فضای مجازی، ارائه فیلم و موسیقی با مضمون تاریخی، آموزش تاریخ از طریق فضای مجازی، معرفی اماکن تاریخی و نحوه دسترسی به آنها، معرفی چهره‌های تاریخی و .... چند نمونه از خدمات مجازی لایه تاریخ محسوب می‌شود.

مجازی‌گرایی در توریسم به هیچ عنوان کار تازه‌ای نیست.خدمات این لایه در دنیای مجازی شامل ارائة اطلاعات مورد نیاز گردشگران مانند:اطلاعات مربوط به حمل و نقل و یافتن آدرس به تفکیک و با جزئیات در مورد قطارشهری، هواپیما، تاکسی، اجارة خودرو و اتوبوس و... اطلاعات مربوط به واحد پول و تبدیل‌های آن، تاریخ‌ها و ساعت‌ها مربوط به تعطیلات، مناسبت‌ها، مراسم و غیره، ارائه شماره تلفن‌های لازم برای توریست‌ها و .... می‌شود.

ویژگی‌های فضای مجازی مثل سهولت دسترسی، ارزانی، چندرسانه‌ای بودن، تعاملی بودن، به روز بودن و . . . این فضا را برای معرفی و ارائه خدمات در رابطه با جاذبه‌های گردشگری به یک فضای مناسب بدل مي‌كند.

مبلمان شهری شامل تجهیزاتی مانند تیرهای برق و نیمکت‌ها، باغچه‌ها، کفپوش، کیوسک‌های مطبوعاتی، تلفن، وسایل تفریحی در پارک‌ها، سطل زباله و . . . مي‌شود.اخبار،گالری عکس و ارائۀ تصاویر آرشیوی مبلمان شهری، معماری شهری، مجسه‌های شهر، معرفی پیوندهای مرتبط اینترنتی سراسر دنیا، اطلاعات مربوط به برنامه‌ها و سیاست‌ها، قوانین و استانداردهای مربوط به زیباسازی شهر، راهنمای شیوه‌های زیباسازی شهر و .... نمونه از خدمات در این لایه است.

پرسنگ‌های شهری در فضای مجازی
شهرها را معمولا با پرسنگ‌های شهری می‌شناسند. برای مثال بنای میدان آزادی نماد تهران است. پرسنگ‌های شهری چیزی بیش از مشتی سنگ یا ساختمان هستند. این پرسنگ‌ها نمادین و حامل هویت هستند.

احسان رحیمی در پایان، فناوری اطلاعات و ارتباطات را یکی از عواملی دانست که باعث می‌شود مسافرین و شهروندان به اطلاعاتدقیق و باثباتی دسترسیپیدا کرده و بتوانند به آسانی و در زمان کوتاهی، تصویری نزدیک به واقع از شهر خود یا شهر مقصدشان در اختیار داشته باشند و گفت: این فناوری ها همچنین می‌تواند در بهبود کیفیت خدمات، یاری رساند و در رضایت مندی بیشتر مسافرین و مهمانان سهم داشته باشد.البته گردشگری مجازی نه تنها در کشور ما بلکه در سطح جهان هم در واقع صنعتی نوین است که شاید عمر آن حتی به 20 سال هم نرسد امکان دسترسی به اطلاعاتصوتی، تصویری و متنی در باره شهرها و اماکن توریستی آن‌ها، این امکان را به گردشگر می‌دهدکه بتواند با حداقل امکانات، هزینه و دانش، اطلاعاتی از شهر مقصد به دست آورده و به تصمیم گیری و برنامه ریزی او کمک کند.

افسانه قانع