«معتادان نمی‌گیرند»؛ بحران ها، شایعه و شبه علم

به گزارش "صدای بانک" ، بحران ها همواره بازاری برای شایعات هستند، شایعاتی که اگر چه مبنای علمی ندارند اما فضای مناسبی برای گسترش دارند. نگرانی های گسترده و عدم دسترسی به شواهد معتبر بستری برای دامن زدن به شایعات است. این مساله در همه جوامع و در همه زمان ها مشاهده شده است. شاید مشهور ترین نوع گسترش شایعات در یک پاندمی بزرگ که آن هم اتفاقا از استان هوبی چین با مرکزیت شهر ووهان آغاز شده بود دیده شد.
سال 1347 میلادی طاعون خیارکی که از چین به اروپا رسیده بود باعث مرگ و میر بزرگ شد. اما راه حلی که برای درمان آن استفاده می شد نه دفن بهداشتی اجساد بود نه جداسازی بیماران، راه حل شایعه پردازان، کشتار یهودیان بود. نتیجه آنکه فرصت طلائی مبارزه با بیماری از دست رفته و این بیماری توانست یک سوم یا در تخمین های دیگر نیمی از جمعیت اروپا را از بین ببرد.
شش قرن و نیم پس از پاندمی طاعون خیارکی اینبار بیماری کرونا ویروسی جدیدی از ووهان چین به دنیا گسترش یافت. به نظر می رسید دسترسی به رسانه ها و افزایش سواد عمومی فرصت کمتری برای شایعه پردازان فراهم کند اما واقعیت مطابق انتظار پیش نرفت. این موضوع حتی در پیشرفته ترین کشور های دنیا مثلا با حمله به دکل های مخابراتی 5G به عنوان عامل شیوع ویروس نمود یافت و نشان داد مساله شایعه ها حتی در سال های کنونی یک معضل واقعی و حل نشده است.

ایران و یک اشتباه رسانه ای
در ایران پخش کلیپی کوتاه در شبکه های اجتماعی از نوع جدیدی شایعه رونمایی کرد. این کلیپ که به نظر می رسید بخشی از مصاحبه یک شبکه تلوزیونی با مصرف کننده مواد مخدری در پارک بود و در آن فرد مذکور اعلام میکرد" معتادا نمیگیرن" خیلی زودتر از آنچه تصور می شد گسترش یافت و به شوخی و جدی در بین مردم و بعد ها حتی در برنامه های تلوزیونی در مورد آن صحبت شد.

اما ریشه این تفکر کجاست؟
سال هاست موضوعاتی بین مصرف کنندگان مواد مخدر و دخانیات شایع شده که اگر چه شواهد متقنی در خصوص منشا آن وجود ندارد اما میتوان آن را به تولید کنندگان و توزیع کنندگان مواد مخدر منتسب دانست.
شایعاتی که اگر چه به نظر اهل علم مضحکند؛ اما هم در گسترش اعتیاد موثر بوده اند و هم باعث آسیب رساندن جدی به سلامت مصرف کنندگان مواد مخدر و دخانیات شود. به عنوان مثال افسانه نقش مصرف تریاک در کاهش قند خون باعث ایجاد انگیزه ای برای مصرف توسط برخی افراد می شود. و از طرفی در خصوص دخانیات افسانه عدم آسیب زهر مار و عقرب به افراد سیگاری در مواردی موجب تاخیر در درمان و حتی مرگ شده است.

واقعیت ماجرا چیست؟
در روزهای اول بروز بیماری در ووهان چین هنگامی که هنوز بیماری از کشور چین خارج نشده بود یعنی فاصله 11 آذر تا 1 بهمن مقالاتی در خصوص ویژگی های افراد مبتلا و درگذشته به خاطر کروناویروس جدید( که هنوز نام کووید19 برای آن انتخاب نشده بود) منتشر شد. متاسفانه نیاز جامعه به دانستن اطلاعات بیشتر در خصوص این بیماری و کار غیر حرفه ای برخی خبرگزاری های فارسی زبان در داخل و خارج کشور و ترجمه مقاله ای که حتی فرایند داوری را نیز طی نکرده بود باعث شد این تصور غلط ایجاد شود که مصرف دخانیات مانع ابتلا به کروناست.
پژوهش های بیشتر نشان داشت رابطه مصرف دخانیات با بیماری کووید19 یک رابطه معنادار مستقیم است یعنی به عبارت ساده تر افرادی که سیگار مصرف میکنند بیشتر در معرض خطر ابتلا به کووید19 هستند. در واقع این یافته به سادگی نشان داد مطالعات نخستین تنها همزمانی را گزارش کرده بودند و ارزش استنادی برای آموزش عموم مردم نداشتند.

دخانیات، مواد مخدر وکووید19
مصرف دخانیات موجب آسیب به بافت های تنفسی می شود این بیماری با همه چهره های مختلفی که برای ان مشخص شده غالبا از طریق ایجاد ذات الریه باعث مرگ می شود. ذات الریه به طور ساده عفونت بافت ریه است و سال هاست مصرف دخانیات اصلی ترین تضعیف کننده بافت ریه شناخته شده است. در واقع نه در مورد کووید 19 حتی در خصوص آنفولانزا هم مصرف دخانیات شانس مرگ در اثر ذات الریه را افزایش می دهد.
مصرف قلیان و الکترو اسموک به سرعت توسط سازمان جهانی بهداشت به عنوان راهی برای انتقال کووید19 شناخته شد. و تاکید شد استفاده مشترک افراد از یک سری قلیان یا سیگار و سیگار الکترونیک انتقال کووید19 را تسهیل می کند.
مصرف مواد مخدر گوناگون صرف نظر از نوع و نحوه مصرف با دو نکته همراه است الف) کاهش توجه مصرف کننده به مسائل پیرامون، علی الخصوص بهداشت فردی ب) ایجاد ضعف در ایمنی فرد همراه با این دو نکته عمدتا مصرف مواد مخدر در گردهمایی ها صورت می گیرد که تماس نزدیک نیز جزئی از آن است. بنابراین سازمان های جهانی سلامت اعتیاد به مواد مخدر را یکی از عوامل خطر ابتلا به نوع خطرناک بیماری دانسته اند.

چه باید کرد؟
به نظر می رسد راهکار مبارزه با شایعات افزایش سواد سلامت مردم است. این نوع از سواد که به صورت «توانایی افراد در به دست آوردن، تحلیل کردن، و فهمیدن اطلاعات و خدمات اولیه بهداشتی که به آن نیاز دارند به شکلی که بتوانند در مورد مسائل مربوط به سلامتی خود مشارکت داشته و تصمیم‌های درستی را اتخاذ کنند» تعریف شده سال هاست مورد توجه سیاستگذاران سلامت در دنیا قرار گرفته است. با افزایش سواد سلامت افراد می توانند شایعات را شناسایی کنند و نادیده بگیرند. شایعاتی که تنها یک نمونه از آن ها در متن فوق مورد بررسی قرار گرفته است.